สารหนูในแม่น้ำกก-แม่น้ำสาย เชียงราย: ภัยเงียบที่ต้องจับตา

02 มิ.ย. 2025

174

ที่มาของภาพ https://theactive.thaipbs.or.th/news/pollution-20250501

เชียงราย เมืองเหนือที่มีแม่น้ำสายสำคัญอย่างแม่น้ำกกและแม่น้ำสาย เป็นทั้งแหล่งน้ำเพื่อการอุปโภคบริโภค เกษตรกรรม และการท่องเที่ยว ล่าสุดกลับต้องเผชิญกับปัญหาสารหนูปนเปื้อนในแหล่งน้ำ ซึ่งสร้างความกังวลอย่างมากต่อสุขภาพประชาชนและเศรษฐกิจในพื้นที่

ภาพรวมสถานการณ์: สารหนูปนเปื้อนในแม่น้ำกก-น้ำสาย

ในช่วงต้นปี 2568 มีรายงานจากหลายหน่วยงานและทีมวิจัยว่า พบสารหนูปนเปื้อนในแม่น้ำกกและแม่น้ำสายในหลายจุด โดยเฉพาะบริเวณสามเหลี่ยมทองคำ อ.เชียงแสน ซึ่งตรวจพบสารหนูในปริมาณสูงกว่าค่ามาตรฐานถึง 19 เท่า (0.19 มก./ลิตร) ขณะที่จุดอื่น ๆ เช่น สะพานมิตรภาพที่ 1 และ 2 อ.แม่สาย, บ้านเวียงหอม ต.เกาะช้าง อ.แม่สาย, บ้านสบรวก อ.เชียงแสน และเทศบาลเวียงเชียงแสน ก็ตรวจพบสารหนูในระดับ 0.12-0.18 มก./ลิตร ซึ่งเกินค่ามาตรฐานที่กำหนดไว้

การตรวจสอบโดยสำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 ร่วมกับสำนักงานสาธารณสุขจังหวัดเชียงราย พบว่าสถานการณ์สารหนูในน้ำผิวดินบางจุดยังคงน่าห่วง โดยคุณภาพน้ำรวมอยู่ในระดับ “พอใช้ถึงเสื่อมโทรม” และบางจุดมีสารหนูเกินมาตรฐาน

ผลกระทบต่อประชาชนและเศรษฐกิจ

การปนเปื้อนของสารหนูในแม่น้ำกกและแม่น้ำสาย ส่งผลกระทบโดยตรงต่อสุขภาพประชาชน โดยเฉพาะกลุ่มที่ใช้น้ำจากแหล่งธรรมชาติโดยตรง เช่น ชาวบ้านที่อาศัยและประกอบอาชีพประมงริมแม่น้ำ รวมถึงผู้ประกอบการร้านอาหารริมแม่น้ำที่ยอดขายลดลงอย่างหนัก เนื่องจากประชาชนหวาดกลัวการบริโภคปลาน้ำจืดและการใช้น้ำจากแม่น้ำกก5

นอกจากนี้ ยังมีรายงานว่าในพื้นที่ อ.แม่สาย มีประชาชนบางส่วนเกิดอาการผื่นแดงจากการใช้น้ำบ่อในครัวเรือน แต่ผลตรวจน้ำบาดาลและน้ำประปาหมู่บ้านในพื้นที่ดังกล่าวยืนยันว่าอยู่ในเกณฑ์ปลอดภัย

การตรวจสอบและมาตรการของหน่วยงานรัฐ

หลังมีการตรวจพบสารหนูเกินมาตรฐาน ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงรายได้สั่งการให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องเร่งประชาสัมพันธ์ให้ประชาชน “งดใช้น้ำ” จากแม่น้ำกกและแม่น้ำสายเพื่ออุปโภคบริโภคโดยตรง พร้อมทั้งเพิ่มความถี่ในการเก็บตัวอย่างน้ำ และสำรวจรูปแบบการใช้น้ำในกิจกรรมต่าง ๆ ทั้งด้านประปา เกษตรกรรม และอุตสาหกรรม

ขณะเดียวกัน มีการตรวจสอบคุณภาพน้ำประปาในพื้นที่อย่างเข้มงวด ผลการตรวจยืนยันว่า น้ำประปาในพื้นที่ อ.แม่สาย และพื้นที่ที่ใช้น้ำจากแม่น้ำสายเป็นแหล่งต้นทาง “ไม่พบสารหนูปนเปื้อน” ค่าคุณภาพน้ำอยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน สามารถใช้อุปโภคบริโภคได้อย่างปลอดภัย

สาเหตุและข้อเสนอแนะ

หนึ่งในข้อสังเกตสำคัญจากทีมวิจัยและนักวิชาการ คือ ปัญหาการปนเปื้อนของสารหนูในแม่น้ำกกและแม่น้ำสาย มีความเชื่อมโยงกับกิจกรรมเหมืองแร่บริเวณต้นน้ำ ซึ่งเป็นแหล่งกำเนิดของโลหะหนักและสารพิษต่าง ๆ ที่สะสมในน้ำ พืชผล และสัตว์น้ำ หากยังคงมีการทำเหมืองอยู่ สารพิษเหล่านี้ก็จะสะสมต่อเนื่องและส่งผลกระทบในระยะยาว ไม่เพียงแต่ในเชียงรายเท่านั้น แต่ยังอาจส่งผลต่อพื้นที่ปลายน้ำในภาคอีสานและประเทศเพื่อนบ้านด้วย

ข้อเสนอสำคัญที่ถูกหยิบยกขึ้นมาคือ “ต้องหยุดกิจกรรมเหมืองทุกประเภทในพื้นที่ต้นน้ำกก ต้นน้ำสาย และต้นน้ำรวก” เพื่อป้องกันปัญหาการปนเปื้อนสารหนูและโลหะหนักในระยะยาว พร้อมทั้งควรมีการเก็บตัวอย่างพืชผลทางการเกษตรและสัตว์น้ำที่ใช้น้ำจากแม่น้ำสายมาวิเคราะห์เพิ่มเติม เพื่อประเมินการสะสมของสารพิษในห่วงโซ่อาหาร

แนวทางการป้องกันและแนะนำประชาชน

หลีกเลี่ยงการใช้น้ำจากแม่น้ำกกและแม่น้ำสายโดยตรงในช่วงที่มีประกาศเตือน
ใช้น้ำประปาที่ผ่านการกรองและฆ่าเชื้อเท่านั้น
กลุ่มเสี่ยง เช่น เด็ก ผู้สูงอายุ หญิงตั้งครรภ์ หากมีอาการผิดปกติ เช่น ผื่นคัน อ่อนเพลีย หรือปัสสาวะเปลี่ยนสี ควรรีบพบแพทย์
ติดตามข่าวสารและประกาศจากหน่วยงานราชการอย่างใกล้ชิด

สถานการณ์ล่าสุด: ความหวังและความท้าทาย

แม้ผลการตรวจล่าสุดในเดือนพฤษภาคม 2568 จะพบว่าน้ำประปาหมู่บ้าน ผัก และปลาในลุ่มแม่น้ำกก แม่น้ำสาย และแม่น้ำรวก “ปลอดภัย ไร้สารหนูและโลหะหนักเกินมาตรฐาน” แต่หน่วยงานที่เกี่ยวข้องยังคงเดินหน้าตรวจสอบอย่างต่อเนื่องจนถึงเดือนสิงหาคม 2568 เพื่อสร้างความมั่นใจให้ประชาชน และพร้อมรายงานผลอย่างโปร่งใส

อย่างไรก็ตาม ปัญหานี้ยังต้องอาศัยความร่วมมือจากทุกภาคส่วน ทั้งภาครัฐ ภาคประชาชน และประเทศเพื่อนบ้าน เพื่อควบคุมต้นตอของสารพิษและฟื้นฟูคุณภาพแหล่งน้ำให้กลับมาปลอดภัยอย่างยั่งยืน

สรุป

ปัญหาสารหนูในแม่น้ำกกและแม่น้ำสาย จ.เชียงราย เป็นประเด็นที่ต้องจับตาอย่างใกล้ชิด ทั้งในแง่สุขภาพประชาชน เศรษฐกิจ และสิ่งแวดล้อม แม้หน่วยงานรัฐจะยืนยันว่าระบบน้ำประปายังปลอดภัย แต่การเฝ้าระวังและป้องกันอย่างต่อเนื่องยังคงเป็นสิ่งจำเป็น พร้อมทั้งต้องเร่งแก้ไขปัญหาต้นตออย่างจริงจัง เพื่อให้เชียงรายกลับมาเป็นเมืองแห่งสายน้ำที่ปลอดภัยสำหรับทุกคน