แมงมัน…อาหารเหนือ ก่อนเข้าหน้าฝน
แมงมัน เป็นอาหารที่หาได้จากธรรมชาติในช่วงฤดูฝนของภาคเหนือ เป็นที่นิยมบริโภคกันอย่างแพร่หลายในหมู่คนท้องถิ่น โดยเฉพาะไข่ของแมงมันที่มีคุณค่าทางโภชนาการสูง และมีรสชาติอร่อย
ลักษณะของแมงมัน
แมงมันจัดเป็นแมลงชนิดหนึ่ง มีลักษณะคล้ายกับมด โดยมีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Carebara sp. แมงมันตัวเมียจะมีขนาดใหญ่กว่าตัวผู้ และมีสีแดงเข้มคล้ายสีเปลือกมังคุด ทำหน้าที่วางไข่ ขณะที่แมงมันตัวผู้ทำหน้าที่ผสมพันธุ์ และแมงมันงานทำหน้าที่สร้างรัง ดูแลไข่และตัวอ่อน
ถิ่นที่อยู่และพฤติกรรมของแมงมัน
แมงมันชอบอาศัยอยู่ตามเนินหรือที่ดอนที่น้ำไม่ท่วม โดยจะขุดเป็นหลุมอยู่ใต้ดินลึกประมาณ 50 ซม. ไม่ได้ก่อหรือพูนดินสูงขึ้นมาเป็นจอมปลวก ในรอบปีจะมีแมงมันให้รับประทานเพียงครั้งเดียว คือ เมื่อเริ่มฤดูฝน เมื่อน้ำฝนไหลซึมลงถึงรังของแมงมัน แมงมันต่าง ๆ จะออกมาจากรัง โดยเฉพาะแมงมันตัวเมียที่จะสลัดปีกออกและเลือกที่ทำรังใหม่เพื่อสร้างอาณาจักรต่อไป
การใช้ประโยชน์จากแมงมัน
ชาวบ้านจะจับแมงมันที่ออกมาจากรังมารับประทานเป็นอาหาร โดยเฉพาะไข่แมงมันที่ชาวบ้านชื่นชอบเป็นพิเศษ ชาวบ้านจะขุดรังแมงมันเพื่อเก็บไข่มาใช้ในช่วงเดือนกุมภาพันธ์เท่านั้น เนื่องจากหากเลยเดือนนี้ไป ไข่แมงมันจะกลายเป็นตัวเต็มวัย ชาวบ้านจะใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นในการขุดไข่แมงมัน โดยใช้อุปกรณ์อย่างจอบ เสียม และตักไข่ด้วยถ้วยเล็ก ๆ เพื่อล้างเอาเศษดินออกจนเหลือเฉพาะไข่และตัวอ่อนที่พร้อมนำไปประกอบอาหารได้หลายชนิด เช่น ไข่เจียว ตั้มยำ ต้มจืด ผัดพริก ไข่แมงมันจ่อม และแมงมันคั่วเกลือ
แมงมันเป็นอาหารตามฤดูกาลที่หาได้ยากในภาคเหนือ แต่ได้รับความนิยมบริโภคมาก ทั้งไข่และตัวอ่อนของแมงมัน ซึ่งจะหารับประทานได้เพียงช่วงฤดูฝนเท่านั้น เป็นอาหารที่มีคุณค่าทางโภชนาการสูง และเป็นส่วนหนึ่งของภูมิปัญญาท้องถิ่นที่ควรอนุรักษ์ไว้